Klasyfikacja pochodzi z serwisu klasyfikacje.gofin.pl

OBJAŚNIENIA DO STRUKTURY KLASYFIKACJI ZAWODÓW I SPECJALNOŚCI NA POTRZEBY RYNKU PRACY

Klasyfikacja zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy, zwana dalej "klasyfikacją", jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Zawód stanowi źródło dochodów i oznacza zestaw zadań (czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających kompetencji nabytych w toku uczenia się lub praktyki; specjalność obejmuje część zawodu, wymagającą dodatkowych kompetencji. Klasyfikacja została opracowana na podstawie Międzynarodowego Standardu Klasyfikacji Zawodów ISCO-08.

Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania poszczególnych zawodów i specjalności w grupy elementarne, a te z kolei w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wielkie, na podstawie podobieństwa kompetencji wymaganych do realizacji zadań zawodowych. W klasyfikacji uwzględniono cztery szerokie poziomy kompetencji określone w ISCO-08, jak również poziomy kształcenia określone w Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Edukacji (ISCED 2013) oraz poziomy wyodrębnione w Polskiej Ramie Kwalifikacji (PRK), przypisane kwalifikacjom odpowiednim dla większości zawodów w danej grupie (zgodnie z ustawą z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2020 r. poz. 226)).

Kwalifikacja, zgodnie z ustawą o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (art. 2 pkt 8) to "zestaw efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, nabytych w edukacji formalnej, edukacji pozaformalnej lub poprzez uczenie się nieformalne, zgodnych z ustalonymi dla danej kwalifikacji wymaganiami, których osiągnięcie zostało sprawdzone w walidacji oraz formalnie potwierdzone przez uprawniony podmiot certyfikujący".

Tabela 1. Struktura grup wielkich klasyfikacji, poziomy: kompetencji, kształcenia PRK.

Wszystkie pozycje klasyfikacyjne opatrzone zostały symbolami cyfrowymi (cyfry arabskie). Analogicznie jak w standardzie ISCO-08 oraz Europejskiej Klasyfikacji Umiejętności, Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO (opartej na ISCO-08) grupy wielkie oznaczono symbolem jednocyfrowym, grupy duże - dwucyfrowym, grupy średnie - trzycyfrowym, grupy elementarne - czterocyfrowym. Symbol sześciocyfrowy (niewystępujący w ISCO-08) przypisano do zawodu lub specjalności w grupach elementarnych.

Wszystkim grupom zawodów/specjalności zostały przyporządkowane poziomy przypisane kwalifikacjom odpowiednim dla większości zawodów w danej grupie PRK oraz Europejskiej Ramie Kwalifikacji (ERK), oznaczone cyframi rzymskimi.

Klasyfikowanie wymaga znajomości charakterystyki zarówno grup zawodów, jak i samych zawodów. Poszczególne grupy wielkie zawodów można scharakteryzować następująco:

1. Grupa 1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy - grupa ta obejmuje zawody, w których podstawowymi zadaniami są: planowanie, określanie i realizowanie podstawowych celów i kierunków polityki państwa, formułowanie przepisów prawnych oraz kierowanie działalnością jednostek administracji publicznej, a także sprawowanie funkcji zarządzania w przedsiębiorstwach lub ich wewnętrznych jednostkach organizacyjnych.

2. Grupa 2. Specjaliści - grupa ta obejmuje zawody wymagające wysokiego poziomu wiedzy zawodowej, umiejętności oraz doświadczenia w zakresie: nauk technicznych, przyrodniczych, społecznych, humanistycznych i pokrewnych. Ich główne zadania to wdrażanie do praktyki koncepcji i teorii naukowych lub artystycznych, powiększanie dotychczasowego stanu wiedzy poprzez badania i twórczość oraz systematyczne nauczanie w tym zakresie.

3. Grupa 3. Technicy i inny średni personel - grupa ta obejmuje zawody wymagające posiadania wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do wykonywania głównie prac technicznych i podobnych, związanych z badaniem i stosowaniem naukowych oraz artystycznych koncepcji i metod działania.

4. Grupa 4. Pracownicy biurowi - grupa ta obejmuje zawody wymagające posiadania wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do zapisywania, organizowania, przechowywania i wyszukiwania informacji, obliczania danych liczbowych, finansowych i statystycznych oraz spełniania obowiązków wobec klientów, szczególnie związanych z operacjami pieniężnymi, organizowaniem podróży, informacjami i spotkaniami w zakresie biznesu.

5. Grupa 5. Pracownicy usług i sprzedawcy - grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia, które są niezbędne do świadczenia usług ochrony, usług osobistych związanych między innymi z podróżą, prowadzeniem gospodarstwa, dostarczaniem żywności, opieką osobistą oraz do sprzedawania i demonstrowania towarów w sklepach hurtowych czy detalicznych.

6. Grupa 6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy - grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uprawy i zbioru ziemiopłodów, zbierania owoców lub roślin dziko rosnących, uprawy i eksploatacji lasów, chowu i hodowli zwierząt, połowów lub chowu i hodowli ryb.

7. Grupa 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy - grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uzyskiwania i obróbki surowców, wytwarzania i naprawy towarów oraz budowy, konserwacji i naprawy dróg, konstrukcji i maszyn. Główne zadania wymagają znajomości i zrozumienia charakteru pracy, stosowanych materiałów, maszyn i wytwarzanych produktów.

8. Grupa 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń - grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do prowadzenia pojazdów i innego sprzętu ruchomego, nadzorowania, kontroli i obserwacji pracy maszyn i urządzeń przemysłowych na miejscu lub za pomocą zdalnego sterowania oraz do montowania produktów z komponentów zgodnie z normami i metodami montażu. Wykonywanie zadań wymaga odpowiedniej wiedzy i zrozumienia zasad funkcjonowania obsługiwanych urządzeń.

9. Grupa 9. Pracownicy wykonujący prace proste - grupa ta obejmuje zawody, które wymagają podstawowych umiejętności i wiedzy teoretycznej niezbędnych do wykonywania przeważnie prostych i rutynowych prac. Praca wykonywana jest przy zastosowaniu prostych narzędzi ręcznych i przy ograniczonej własnej inicjatywie i ocenie.

10. Grupa 10. Siły zbrojne - w grupie tej klasyfikowani są żołnierze zawodowi służby stałej i kontraktowej.

Prawidłowe klasyfikowanie wymaga uwzględniania niżej podanych zasad:

1. Jeżeli poziom wykształcenia pracownika jest niższy lub wyższy w stosunku do usytuowania zawodu w grupie wielkiej, należy brać pod uwagę umiejscowienie zawodu w klasyfikacji, a nie poziom wykształcenia osoby klasyfikowanej, np. zgodnie z wymaganiami kwalifikacyjnymi pielęgniarki i położne zostały sklasyfikowane w grupie wielkiej 2. Jeżeli pielęgniarka lub położna nie posiada wyższego wykształcenia, także powinna być sklasyfikowana w grupie wielkiej 2.

2. W przypadkach gdy zadania pracownika wymagają wiedzy i umiejętności zdobywanych na różnych poziomach kompetencji, jego zawód powinien być klasyfikowany zgodnie z zadaniami wymagającymi najwyższego poziomu, np. jeżeli pracownik projektujący systemy komputerowe wykonuje również prace operatora wprowadzania danych, to pracownik ten powinien być klasyfikowany w grupie wielkiej 2 jako projektant/architekt systemów teleinformatycznych.

3. W przypadkach gdy zadania pracownika są typowe dla kilku zawodów lub specjalności na tym samym poziomie kompetencji, jak np. w przypadku pracownika określanego jako malarz-tapeciarz - pracownik ten powinien być klasyfikowany w zawodzie o przeważającym zespole czynności, a więc jako malarz lub jako tapeciarz.

4. W przypadkach gdy zadania związane są z różnymi etapami procesu wytwarzania i dystrybucji produktów i usług, zadania związane z fazą produkcyjną powinny mieć priorytet nad zadaniami pochodnymi, związanymi ze sprzedażą i marketingiem czy transportem, np. pracownik, który piecze chleb i go sprzedaje, powinien być klasyfikowany jako piekarz, a nie jako sprzedawca.

5. W grupie wielkiej 1 zawody kierownicze klasyfikowane są zgodnie z pełnioną funkcją. Dyrektorzy dużych organizacji, którzy jednocześnie są członkami zarządu i podejmują decyzje o charakterze strategicznym, powinni być klasyfikowani bez względu na wielkość organizacji w grupie 1120 - Dyrektorzy generalni i zarządzający. Wszyscy pozostali dyrektorzy i kierownicy (w tym kierownicy liniowi) niebędący jednocześnie członkami zarządu powinni być klasyfikowani w grupach 12 - Kierownicy do spraw zarządzania i handlu, 13 - Kierownicy do spraw produkcji i usług oraz 14 - Kierownicy w branży hotelarskiej, handlu i innych branżach usługowych, zgodnie z ich zadaniami, niezależnie od wielkości organizacji.

6. Jako kierowników należy klasyfikować tylko tych pracowników, których zadania kierownicze przeważają nad zadaniami wymagającymi kwalifikacji ściśle naukowych, technicznych, medycznych czy prawniczych. Jeśli natomiast przeważają te ostatnie zadania, jak np. w przypadku głównego konstruktora, głównego technologa czy partnera w kancelarii prawniczej, pracownicy ci traktowani są jako specjaliści, którym powierzono odpowiednie stanowiska, i w związku z tym powinni być klasyfikowani w grupie wielkiej 2.

7. Ponieważ klasyfikacja nie uwzględnia statusu zatrudnionych, więc również "pracujący właściciele" są klasyfikowani zależnie od tego, czy ich zadania i obowiązki są zasadniczo podobne do menedżera (kierownika) czy do pracownika wykonującego prace związane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa. Zatem osoby pracujące na własny rachunek, jako właściciele małych, często jednoosobowych zakładów usługowych, sklepów, piekarni, punktów krawieckich itp., powinni być klasyfikowani nie w grupie wielkiej 1, lecz jako sprzedawcy, piekarze czy krawcy.

8. Pracownicy naukowi, którzy jednocześnie są nauczycielami akademickimi, powinni być klasyfikowani jako nauczyciele szkół wyższych, a nie jako specjaliści w swojej dziedzinie.

9. Pracowników zatrudnionych na stanowisku mistrza (na ogół wymagane jest wykształcenie średnie) należy klasyfikować w grupie wielkiej 3 - Technicy i inny średni personel, zgodnie z profilem produkcji przedsiębiorstwa bądź wyuczonym zawodem. Osoby zatrudnione na stanowiskach brygadzistów (z reguły wykształcenie zasadnicze zawodowe) powinny być sklasyfikowane w grupie wielkiej 7 - Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, w zależności od profilu produkcji przedsiębiorstwa lub wyuczonego zawodu.

10. W grupie wielkiej 7 powinni być klasyfikowani ci robotnicy, których zadania wymagają znajomości i zrozumienia wszystkich faz procesów produkcji, stosowanych materiałów i narzędzi oraz właściwości i przeznaczenia produktu końcowego, niezależnie od tego, czy wykorzystywane w pracy maszyny i urządzenia są mniej lub bardziej skomplikowane.

11. W grupie wielkiej 8 powinni być klasyfikowani ci robotnicy, których zadania wymagają głównie znajomości obsługi maszyn i urządzeń na ich stanowisku pracy, reagowania na uszkodzenia maszyn oraz rozpoznawania i sygnalizowania lub usuwania wszelkich nieprawidłowości, zanim zdążą one w istotny sposób wpłynąć na proces produkcyjny.

12. Zawody lub specjalności, których nie można przyporządkować do konkretnych pozycji, należy klasyfikować w pozycji "....90 ... gdzie indziej niesklasyfikowani", znajdującej się na końcu większości grup elementarnych.

13. W pozycji, która zawiera znak "/" (i/lub), należy klasyfikować osoby wykonujące jeden ze wskazanych w tej pozycji zawodów.

14. Dodatkowe określenie w nawiasie umieszczone przy nazwie zawodu należy traktować jako synonim lub odpowiednik często występujący na rynku pracy.

15. Zawód nie ma płci - użyte w klasyfikacji tradycyjne nazwy zawodów rodzaju męskiego oraz nazwy rodzaju żeńskiego tylko w zawodach wyraźnie zdominowanych przez kobiety nie powinny mieć wpływu na klasyfikowanie osób.

16. W zawodach szkolnictwa branżowego nauczanych w systemie oświaty, oznaczonych w klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy znacznikiem "s", zostały wyodrębnione kwalifikacje zawodowe wskazane w klasyfikacji szkolnictwa branżowego określonej przez ministra właściwego do spraw edukacji i nauki w przepisach wydanych na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1082).

17. W zawodach szkolnictwa artystycznego (5), oznaczonych w klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy znacznikiem "s", zostały wyodrębnione specjalności/specjalizacje realizowane w ramach kształcenia w zawodach, określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania, w przepisach wydanych na podstawie art. 46a ust. 1 pkt 1-4 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe.

18. W grupie zawodów 2310 Nauczyciele akademiccy dokonane zostały zmiany nazw zawodów/specjalności na dziedziny nauki, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz. U. poz. 1818) oraz w uzgodnieniu z resortem edukacji i nauki w przepisach wydanych na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe.

19. Klasyfikowanie zawodów/specjalności wymaga znajomości charakterystyki, poziomów wyodrębnionych w Polskiej Ramie Kwalifikacji (PRK), które zostały opisane w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Polska Rama Kwalifikacji, tak jak Europejska Rama Kwalifikacji posiada 8 poziomów, z których każdy przedstawia ogólne wymagania, jakie należy spełnić, by uzyskać kwalifikację na danym poziomie. Zgodnie z Ustawą o ZRK poziomy kwalifikacji cząstkowych przypisuje się na podstawie porównania charakterystyk określonych dla poziomów PRK z efektami uczenia się wymaganymi dla danej kwalifikacji. Natomiast poziomy PRK kwalifikacji pełnych¹ wskazano bezpośrednio w Ustawie o ZRK:

poziom 1 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu sześcioletniej szkoły podstawowej, szkoły muzycznej I stopnia, sześcioletniej ogólnokształcącej szkoły muzycznej I stopnia;

poziom 2 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu ośmioletniej szkoły podstawowej, gimnazjum;

poziom 3 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej, szkoły branżowej I stopnia, zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia po zdaniu egzaminu czeladniczego w zawodach ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego;

poziom 4 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu szkoły średniej i otrzymaniu świadectwa dojrzałości (matura, technikum, szkoła branżowa II stopnia, dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe po ukończeniu branżowej szkoły II stopnia);

poziom 5 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu szkoły policealnej, kolegium nauczycielskiego, nauczycielskiego kolegium języków obcych, kolegium pracowników służb społecznych oraz po uzyskaniu świadectwa dyplomowanego specjalisty lub dyplomowanego specjalisty technologa;

Poziomy 6-8 odnoszą się do kwalifikacji nadawanych w systemie szkolnictwa wyższego, i tak:

poziom 6 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu studiów I stopnia (licencjackich oraz studiów inżynierskich);

poziom 7 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu studiów II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich;

poziom 8 - przypisuje się kwalifikacjom pełnym nadawanym po ukończeniu studiów III stopnia (doktoranckich) i uzyskaniu dyplomu doktorskiego.

Poziom 6 lub 7 - przypisuje się kwalifikacjom cząstkowym nadawanym po ukończeniu studiów podyplomowych.

___________________
¹ Kwalifikacja pełna - kwalifikacja nadawana wyłącznie w ramach systemów oświaty oraz szkolnictwa wyższego na zakończenie określonych etapów kształcenia, np. świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, świadectwo dojrzałości (matura), dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu zawodowego licencjata (licencjat), dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu magistra, dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu doktora nauk - wszystkie kwalifikacje pełne są włączone do ZSK.
Instytut Badań Edukacyjnych, Przypisywanie poziomu PRK do kwalifikacji, Warszawa 2020 r.
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2020 r. poz. 226), art. 8.